Interesującym rzeźbiarzem był Hryhorij (Grzegorz) Kuznewycz (1871-1948), którego twórczość przypada na przełom XIX i XX w. Niestety jego prace w dużej części uległy zniszczeniu po II wojnie światowej wskutek działania władz komunistycznych. Tragicznie potoczyły się także losy samego artysty.
Kuznewycz urodził się w Starym Bruśnie k. Lubaczowa, które słynęło jako miejscowy ośrodek ludowej rzeźby i kamieniarstwa. Wychowywał się bez ojca, był siódmym dzieckiem w rodzinie. Jego talent jako pierwszy zauważył lwowski architekt Julian Zachariewicz, dzięki pomocy którego artysta ukończył naukę w lwowskiej Szkole Przemysłu Artystycznego (Lwów nie miał wówczas Akademii Sztuk Pięknych). Pobierał także nauki u Juliana Markowskiego w jego pracowni oraz pomagał artyście w pracach nad pomnikami, które stanęły później w lwowskich parkach (pomnik Kilińskiego i Wiśniowskiego). Także pod okiem mistrza przygotował cztery figury alegoryczne dla Pałacu Sztuki na Powszechną Wystawę Krajową w 1894 r. (niezachowane). Dzięki stypendium Wydziału Krajowego (władz galicyjskich) miał możliwość kontynuowania nauki w Królewskiej Akademii Sztuk w Rzymie, gdzie trafił m. in. do pracowni wybitnego włoskiego rzeźbiarza Ettore Ferrari oraz… Polaka Teodora Rygiera, autora krakowskiego pomnika Mickiewicza. Czas stypendium przeznaczył także na podróże – odwiedził Grecję, Egipt, był nawet w Damaszku i Jerozolimie. Kuznewycz otrzymał także wsparcie materialne od metropolity Szeptyckiego.
Po powrocie do Lwowa przejął pracownię po zmarłym Markowskim, ukończył także ostatnie dzieło mistrza – pomnik Bartosza Głowackiego (sygnowany). W l. 1901-2 wraz z innymi rzeźbiarzami pracował nad dekoracją fasady Muzeum Przemysłowego (figury zostały zniszczone przez powojenne sowieckie władze), podobnie jak rzeźba jego autorstwa ze zbiorów muzeum. Wykonał także kompozycję alegoryczną na kopułę dworca głównego. Działał również w środowisku ukraińskim, wykonując prace dla towarzystw społecznych i kulturalnych (zachowały się m. in. prace dla Towarzystwa Muzycznego) oraz dla cerkwi.
Pięcioletni pobyt w USA (1907-12) zaowocował szeregiem prac, tworzonych głównie na zamówienie ukraińskiej diaspory w Ameryce (m. in. wnętrze cerkwi greckokatolickiej w Filadelfii). W tym okresie artysta dwukrotnie brał udział w konkursie na pomnik Szewczenki w Kijowie – niestety prace nie dotarły z Ameryki na czas i nie były brane pod uwagę przez jury. Jeden z jego projektów mocno nawiązuje kompozycją do pomnika Mickiewicza w Krakowie.
Z prac wykonanych dla Cmentarza Łyczakowskiego na uwagę zasługują nagrobki: Stanisława Szczepanowskiego, przemysłowca i działacza społecznego, o niespotykanej formie – z popiersiem zmarłego prezentowanym na tle surowych głazów, ułożonych w piramidę; Hilarija Eliasiewicza, naczelnika lwowskiej straży pożarnej, który zginął pełniąc służbę – z figurą opadającego z sił chłopca u stóp potężnej figury zmarłego.
Prace Kuznewycza można oglądać także w Stryju (Narodny Dom, na cmentarzu), Sokalu (cerkiew św. Piotra i Pawła, Kasa Oszczędności).
W czasie I wojny światowej wyszedł razem z wojskiem rosyjskim z Galicji. Mieszkał przez pewien czas w Kijowie, później w Odessie, zarabiał jako… zegarmistrz. W 1919 roku wrócił do rodzinnej wsi. Odrzucił propozycje pracy w Krakowie i Poznaniu,być może nie mogąc pogodzić się z utratą marzeń o niepodległości Ukrainy. Zajął się gospodarstwem, kamieniarką, pracą społeczną i dydaktyczną, w późniejszym okresie – malarstwem.
Wyjątkiem jest stworzony w tym czasie przez artystę mistrzowski pomnik żołnierzy poległych w wojnie polsko-ukraińskiej w Horyńcu-Zdroju, zwany „Pomnikiem Wolności”* (1928, sygnowany). Pomnik został zdewastowany w czasie II wojny światowej i ponownie po wojnie. W 2017 r. odrestaurowany. Zachował się także jeden wykonany przez artystę nagrobek na cmentarzu w Szczutkowie.
Ciekawym zabytkiem z tego okresu są wykonane w l. 1936-7 polichromie w cerkwi w Cieszanowie k. Lubaczowa (przez wiele lat w ruinie, obecnie Centrum Koncertowo-Wystawiennicze). Artysta nadal ewangelistom rysy greckokatolickich biskupów – Szeptyckiego i Kocyłowskiego, św. Łukaszowi, patronowi malarzy – swoje własne.
W 1947 r. artysta, w ramach wymiany ludności między Polską a ZSRR został przymusowo wysiedlony z rodzinnych stron. Zmarł w 1848 r. w niewielkiej miejscowości koło Lwowa, gdzie spędził ostatnie miesiące pod opieką wnuczek. Pochowano go na miejscowym cmentarzu.
* obiekt odnowiony ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
źródła:
Бірюльов Ю., Львівска скульптура, Lwów 2015
Григорій Кузневич. Шлях тріумфу і забуття. Зустріч зі Степаном Пахолком – Zaxid.net
https://zaxid.net/grigoriy_kuznevich_shlyah_triumfu_i_zabuttya_n1316867 (dostęp 2.10.2020)
Horyniec-Zdrój: Pomnik Wolności odzyskał dawny blask – Elubaczow.com https://elubaczow.com/2017/04/28/horyniec-zdroj-pomnik-wolnosci-odzyskal-dawny-blask-zdjecia/ (dostęp 2.10.2020)
Grzegorz Kuźniewicz był nadzieją polskiego rzeźbiarstwa. – Ziemialubaczowska.pl https://ziemialubaczowska.pl/grzegorz-kuzniewicz-byl-nadzieja-polskiego-rzezbiarstwa/ (dostęp 2.10.2020)
