Serhij Łytwynenko (1899-1964) urodził się w okolicach Połtawy (wówczas teren carskiej Rosji). W 1920 r. walczył w szeregach wojska ukraińskiego przeciwko bolszewikom.
Po zakończeniu działań wojennych studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, a następnie przebywał w Paryżu, gdzie poznał m. in. twórczość czołowych rzeźbiarzy europejskich tego okresu, Augusta Rodina i Antoina Bourdella.
W 1930 r. osiadł na stałe we Lwowie, znajdując przytułek w Wolnej Akademii Sztuki przy ulicy Piaskowej, a później prowadząc własną pracownię przy Mączyńskiego (obecnie Jefremowa), z dala od centrum miasta, w zacisznej dzielnicy willowej. Swoimi rzeźbami utrzymanymi w duchu modernizmu, które prezentował na wystawach w kraju i zagranicą, od razu zwrócił na siebie uwagę w środowiskach artystycznych. Łytwynenko potrafił doskonale uchwycić i zatrzymać ruch. Cechą większości jego prac jest także chropowata, szorstka powierzchnia. Współczesny mu historyk sztuki, Mykoła Hołubec scharakteryzował go, jako artystę “siły, wyrazu i ruchu”.
Głównym kierunkiem zainteresowań artysty była sztuka monumentalna i dekoracyjna, ale zajmował się on także ceramiką, będąc kierownikiem pracowni ceramicznych działających w dawnych zabudowaniach pofabrycznych Iwana Lewińskiego. Z polskiego punktu widzenia ciekawostką jest, że artysta wykonał w marmurze podobiznę Zofii Batyckiej, aktorki kina niemego, Miss Polonii 1930 i wicemiss Europy (nie zachowała się).
Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu do Lwowa wojsk sowieckich Łytwynenko wstąpił do związku artystów USSR, wystawiał swoje prace na wystawie w Moskwie, był współautorem lwowskiego pomnika stalinowskiej konstytucji (zburzony w 1941), przyjął stanowisko kierownika Fabryki Rzeźby i Ceramiki we Lwowie, która wykonywała zlecenia na pomniki sławiące komunistycznych bohaterów. Na tej posadzie pozostał także po wkroczeniu do Lwowa Niemców. Przed powracającą władzę sowiecką uciekł najpierw na zachód, a później do USA.
W Ameryce prowadził aktywne życie twórcze oraz społeczne. Działał w środowiskach ukraińskiej diaspory, wykładał w ukraińskim instytucie sztuk plastycznych. Tymczasem w Związku Radzieckim jego prace uznano za nieprawomyślne, usuwano z kolekcji muzealnych i niszczono. Te stojące w przestrzeni publicznej miasta także przedstawiały nie tych bohaterów, których promowała nowa władza. Czystki przetrwały tylko pojedyncze prace rzeźbiarza.
W tym kontekście tym bardziej cenne są zachowane prace artysty na Cmentarzu Łyczakowskim, przede wszystkim monumentalny pomnik na mogile poety Iwana Franki*, który stanął w 1933 roku.
Drobne płaskorzeźby znajdują się na grobach Wasyla Paczowskiego oraz Iwana Kyweluka. Zachowały się także dwa pomniki realizowane poza Lwowem, poświęcone Ukraińskiej Armii Galicyjskiej: w Rawie Ruskiej oraz Jaworowie.
* nagrobek odnowiony ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
źródła:
Глембоцька Г., Сергій Литвиненко – lvivcenter.org, https://lia.lvivcenter.org/uk/persons/lytvynenko-serhiy/ (dostęp 9.10.2020)
